Lí thuyết - Văn minh Phù Nam SVIP

1. Cơ sở hình thành 

a) Điều kiện tự nhiên 

b) Dân cư và xã hội 

* Dân cư: Chủ nhân của nền văn minh là cư dân bản địa (người Môn cổ) kết hợp với một bộ phận cư dân đến từ bên ngoài.

* Xã hội: Xã hội Phù Nam cổ đại có sự phân biệt rõ giữa người giàu và người nghèo, giữa tầng lớp thống trị và bị trị.

- Vua, tầng lớp quý tộc: chi phối đời sống xã hội.

- Thương nhân: vai trò quan trọng trong nền kinh tế.

- Nông dân, thợ thủ công và một bộ phận nô lệ: tầng lớp bị trị và nguồn lao động chính trong xã hội.

* Cội nguồn từ nền văn hoá Óc Eo lâu đời

Các di tích văn hóa Óc Eo được phân bố ở khu vực hạ lưu và châu thổ sông Mê Kông (Nam Bộ và Đông Nam Campuchia ngày nay). Văn hóa Óc Eo là nền tảng cơ sở vật chất của vương quốc Phù Nam cổ đại tồn tại từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 7 với địa bàn rộng lớn bao gồm: phía Nam Việt Nam, Campuchia, Lào, Myanmar. Đặc biệt, với sự phát triển mạnh mẽ của giao thương, buôn bán, sự giao lưu văn hóa mạnh mẽ với văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc và các nước khu vực Đông Nam Á, Địa Trung Hải đã tạo tiền đề cho sự hình thành thương cảng từ rất sớm (thương cảng Óc Eo), đưa vương quốc Phù Nam trở thành quốc gia phát triển hùng mạnh nhất vùng Đông Nam Á vào những thế kỷ đầu công nguyên. 

* Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ: chịu ảnh hưởng mạnh mẽ bởi văn minh Ấn Độ thông qua thương mại đường biển.

2. Thành tựu tiêu biểu 

a) Tổ chức xã hội và nhà nước

* Xã hội: 

- Cư dân Phù Nam sinh sống chủ yếu trong các xóm làng (phum, sóc).

- Đặc điểm: Các phum, sóc có quan hệ lỏng lẻo với nhau và bị chia cắt bởi rừng rậm, đầm lầy.

* Nhà nước: 

- Thời gian ra đời: Nhà nước Phù Nam ra đời vào khoảng thế kỉ I. 

- Thể chế: quân chủ chuyên chế, vua là người đứng đầu có quyền lực tối cao.

- Nhà nước Phù Nam là tập hợp của nhiều tiểu quốc, giúp việc cho vua là hệ thống quan lại, tầng lớp quý tộc.

 - Từ thế kỉ III đến thế kỉ V tổ chức bộ máy nhà nước ngày càng hoàn thiện, Phù Nam trở thành vương quốc hùng mạnh, nhiều quốc gia cổ đã thần phục Phù Nam như: Đốn Tốn, Xích Thố, Chân Lạp,...

b) Hoạt động kinh tế và đời sống vật chất

* Hoạt động kinh tế: 

- Thương mại: Phù Nam là một trong những trung tâm thương mại lớn của khu vực, từng trao đổi buôn bán với thương nhân nhiều quốc gia như: Ba Tư, Trung Quốc, Ấn Độ,...

- Nông nghiệp: trồng lúa nước và đánh bắt hải sản cũng rất phát triển.

- Thủ công nghiệp đa dạng với các nghề làm muối, dệt, kim hoàn,... phục vụ hoạt động trao đổi buôn bán.

Đồng vàng La Mã từ năm 308 Công Nguyên và đồng vàng La Mã phát hiện tại di chỉ Óc Eo - Ảnh: Diệp Đức Minh

* Đời sống vật chất: 

- Nguồn lương thực, thực phẩm: lúa gạo và các loại rau, củ, quả, gia súc, gia cầm, thủy hải sản.

- Trang phục: phổ biến là áo chui đầu hoặc ở trần, đàn ông đóng khổ, phụ nữ dùng vải quấn làm váy, người dân đi chân đất hoặc đi dép bằng gỗ.

- Cư dân giàu có đeo đồ trang sức làm bằng đá quý, vàng, bạc,...

- Nhà ở: nhà sàn gỗ. 

- Phương tiện di chuyển: thuyền bè. 

c) Đời sống tinh thần: 

- Chữ viết:

+ Được sử dụng từ sớm, có loại văn tự giống chữ Hán, có loại giống chữ Phạn. 

+ Một số minh văn khắc trên bia đá, khắc trên vàng, thể hiện tính bác học và trình độ uyên thâm của người viết. 

- Tín ngưỡng, tôn giáo: 

+ Tín ngưỡng: tín ngưỡng đa thần, dân gian có tín ngưỡng sùng bái núi thiêng và nàng công chúa rắn.

+ Tôn giáo: Phật giáo và Hin-đu giáo được tôn sùng. Ba vị thần được thờ phổ biến là Bra-ma, Vít-nu, Si-va. 

- Tư duy thẩm mỹ: phát triển khá cao, thể hiện qua kỹ thuật chế tác đồ trang sức, kỹ thuật dệt vải, làm gốm, điêu khắc và kiến trúc.

- Phong tục, tập quán: thuỷ táng, hoả táng, thổ táng, điểu táng. Khi gia đình có tang, người thân phải cạo đầu, cạo râu và mặc đồ trắng.

Tượng Thần Vishnu - Cổ vật của Văn hoá Óc Eo (Ảnh: Hồ sơ di sản, tư liệu Cục Di sản văn hóa)